ΟΙ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ –ΤΟ ΑΝΘΟΣ ΤΟΥ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΛΛΑ Η ΣΟΦΙΑ
Alter in der Antike – Die Blüte des Alters aber ist die Weisheit
LVR- Landesmuseum Bonn- 26.02. 07.06.09

Κωνσταντίνου Σ. Ναλμπάντη, Κολωνία
konstantin.nalbantis@t-online.de

Πρόλογος

«Το άνθος των ηλικιωμένων αλλά είναι η σοφία» Δημόκριτος

Οι άνθρωποι ζουν από την αφετηρία της εξέλιξης όλο και περισσότερο ως ηλικιωμένοι, έτσι σήμερα η ηλικία και το γήρας τα ίδια επίκαιρα θέματα υψηλής και καυτής επικαιρότητας.
Όχι μόνο η παράταση της ζωής αναπτύσσεται διαμέσου των δυνατοτήτων της ιατρικής, παρά η σχέση των ηλικιωμένων και νεότερων ανθρώπων αλλάζει σε παγκόσμια μορφή και εξαιτίας της μείωσης των ποσοστών γεννήσεως και της αυξανόμενης χρονικής ζωής των ηλικιωμένων..
Μολαταύτα το ερώτημα που τίθεται όλο και περισσότερο γύρω από το γήρας και είναι ένα θέμα που από την αρχή περιγράφεται και διαδίδεται στις διαφορετικές εποχές και πολιτισμούς, όπου αυτό το θέμα ήτανε πάντοτε συνδεδεμένο με τη γενική πολιτιστική ταυτότητα.

Ήδη στην αρχαιότητα έχουν ασχοληθεί με την αντιπαράθεση με τους ηλικιωμένους- σε μια εποχή που η προσδοκία ζωής βρισκότανε μεταξύ 20 και 30 ετών. Συγκεκριμένα ασχολήθηκαν Ο Αριστοτέλης, ο Δημόκριτος, ο Αριστοφάνης, ο Ευριπίδης και ο Ησίοδος το 700 π.Χ. κ ά Συγχρόνως ήτανε η κοινωνική θέση στη Ρώμη, μία εντελώς άλλη, απ΄ ότι στην Αθήνα και πάλι άλλη στη Σπάρτη. Το άνθος όμως των ηλικιωμένων, αλλά είναι η σοφία και δεν ασχολούνταν μόνο με τη σκιερή πλευρά της γήρανσης, αλλά εμπειρογνώμονες διαφορετικών κλάδων περιγράφουν, π.χ, γύρω από ηλικιωμένους ανθρώπους και Θεούς στο μύθο και την λογοτεχνία γύρω από βετεράνους του ρωμαϊκού στρατού, γύρω από το γέρο ως στερεότυπο στην ελληνική κωμωδία ή γύρω από την αρχαία Γηριατρική και φιλοσοφικές απόψεις για τους ενηλικιωμένους και φυσικά επίσης για το φαινόμενο της παρακμής.

Σε πορτραίτα φιλοσόφων, σε θεραπευτικά και θαυματουργά μέσα εναντίον της γήρανσης και την συγκάλυψη των ρυτίδων ηλικιωμένων διαμέσου μακιγιάζ και μαγείας καθρεπτίζει η πρότερη διαμάχη με ένα τμήμα της ζωής. Η έκθεση στη Βόννη δείχνει ηλικιωμένους ανθρώπους στην τέχνη, μύθο, λογοτεχνία, φιλοσοφία, ιατρική και στην καθημερινότητα, πάντα όμως επίσης πάνω σε ένα βλέμμα, πως εμείς, σήμερα αντιλαμβανόμαστε το γήρας και τη γήρανση.

Η ΤΡΙΤΗ ΓΕΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ , που το άνθος της ηλικίας είναι ωστόσο η σοφία, έκθεση στη Βόννη, LVR-Landesmuseum Bonn, που διαρκεί ως τον Ιούνιο του 2009.

Ακριβώς από την αρχή της εισόδου στην έκθεση, αντικρίζουμε και ερχόμαστε αντιμέτωποι με την Σφίγγα, όπως άλλωστε ο ελληνικός θρύλος, σχήμα Οιδίπους : «Τι είναι αυτό που το πρωί πηγαίνει σε τέσσερα πόδια, με δύο το μεσημέρι και το βράδυ σε τρία». Ο Οιδίπους ήξερε την απάντηση: ο άνθρωπος.
Όπως και ένα βρέφος, που ανιχνεύει και με τα τέσσερα, ως ενήλικος που περπατάει σε δύο πόδια σε όρθια θέση, στην Τρίτη ηλικία χρειάζεται ένα ραβδί»

Αυτή η εισαγωγή προετοιμάζει τους επισκέπτες του μουσείου στις πολλές πτυχές της οποίας, όπως αναφέρεται στη λαϊκή γλώσσα, λακωνικά» θα φθάσουμε όλοι σε αυτήν την ηλικία, αν και ίσως όχι τόσο ηλικιωμένοι, όπως το θρυλικό Ermelanus στο Andernach, που σύμφωνα με την ταφόπετρα έφτασε σε υψηλή ηλικία 200 ετών.

Η Τρίτη ηλικία ήτανε ήδη στην αρχαιότητα ένα πολύπλοκο θέμα. Σε σύγκριση με πολλαπλά παραδοσιακά αθλητικά πορτρέτα των νέων ανδρών και γυναικών, κάνουν οι παρόμοιες γυναίκες ως Αφροδίτες, παρουσιάζονται ηλικιωμένοι άνθρωποι στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα με εξαίρεση. Αντιμετωπίζει και πτυχώσεις των παρωχημένων κορμιών δεν σήμαιναν όμως για τους άνδρες και γυναίκες το ίδιο. Υπάρχουν επίσης και πολιτιστικές διαφορές στην εκτίμηση της ηλικίας τους . Για παράδειγμα, οι απεικονίσεις στον ελληνικό πολιτισμό είχαν μια περισσότερη αρνητική σημασία, απ΄ ότι στον ρωμαϊκό πολιτισμό. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Η ελληνίδα ποιήτρια Σαπφώ υπεύθυνη για τη διαχείριση της ηλικίας είχε κερδίσει αρκετές θετικές πλευρές.

Παρέκβαση: Και ας αναφέρουμε και για την Σαπφώ, όπου τριακόσια ογδόντα χρόνια προ της Άλωσης το 1453 της Κωνσταντινούπολης και 1534 χρόνια μετά τη γέννηση της ποιήτριας Σαπφώς, ακριβώς το 1073, έκαψαν το συνολικό έργο της Σαπφώς, που γεννήθηκε το 612 π.Χ. ( και εξεδιώχθη αργότερα ως πολιτικός εξόριστος στις Συρακούσες της Μεγάλης Ελλάδας, στη Σικελία) και μάλιστα οι χριστιανικές αρχές της Κωνσταντινούπολης και της Ρώμης και αυτό μάλιστα συνέβη ακόμα και μετά το σχίσμα των εκκλησιών. Βλέπε: Frank Ruhla: Als die Griechen noch nicht Griechen hießen, Roseheim 1970,S.55.,
Τέλος της παρέκβασης.

Στην σημερινή εποχή οι ηλικιωμένοι με τόνωση, υπο-πίεση, καρδιακές ανωμαλίες και για τα υπέρβαρος, ενώ καταλληλότερα μέτρα είναι γυμναστική, περίπατοι και κίνηση , σε εμάς όμως αργοπεθαίνουν με την ακινησία, απραξία στα ΚΑΠΗ με μειωμένη πνευματική και κοινωνική αλληλεπίδραση με τους νεότερους και ελλιπή πνευματική τροφή και κινητικότητα με σπορ, έτσι χάνονται οι μυικές δυνάμεις και επέρχεται η κατάπτωση. Ενώ για τους ηλικιωμένους ευνοούν όλα τα είδη σπορ, όπως κολύμβηση, γυμναστική, περίπατοι, θεραπεία σπορ, χορός, αεροθεραπεία. Για τις προόδους της ιατρικής, γνωστότερες προσωπικότητες είναι ο περίφημος γιατρός, φιλόσοφος και μεταφραστής του Αριστοτέλη, AVERROES, που περιέγραψε τον κανόνα της ιατρικής. Όρα φωτογραφίες στον Ατλαντικό της Πορτογαλίας.

ΣΤΙΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ κράτη αξιολογούσαν τους γέροντες διαφορετικά.

Στη Σπάρτη κυριαρχούσε η Γερουσία ως βασικό όργανο σε όλα τα βασικά θέματα της διακυβέρνησης και σε όλα τα θέματα είχε τον τελευταίο καθοδηγητικό λόγο.

Στην Αθήνα τουναντίον ηλικιωμένους ανθρώπους παρ΄ ότι διέθεταν όλες τις εμπειρίες δεν τους παραχωρούσαν κανενός είδους πολιτικά προνόμια. Η Αθήνα έθεταν στην κλασική εποχή στην πολιτική τάξη και στον πολιτικό προσανατολισμό ολότελα στην νεανική δυναμική, προτιμούσαν ενθουσιώδεις αποφάσεις και δυναμικό λόγο συμπεριφοράς στην εξωτερική πολιτική. Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι δεν μπορούσαν ούτε στο σπίτι, ούτε στην πολιτική θέση να λάβουν μέρος, αλλά ούτε και σε σπουδαία αξιώματα για τους εαυτούς τους να υποβάλλουν προτάσεις, εναλλακτικές λύσεις και παράπονα και ένεκα τούτου τους πρόσεχαν κοινωνικά πολύ λίγο.

Στη Ρώμη είχε την εποπτεία της ηλικίας μια υψηλή εκτίμηση. Μολαταύτα θρηνούσαν επίσης οι Ρωμαίοι ποιητές τα προβλήματα και τις ελλείψεις της προχωρημένης ηλικίας.
Ξανά και ξανά βρίσκονται στην έκθεση στενές συνδέσεις με τη σημερινή εποχή, τίθενται ερωτήματα, που είναι σημερινά ζητήματα από την συνεχή μείωση γεννήσεων και αύξηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων, που είναι ιδιαίτερα επίκαιρο και σημαντικό θέμα.

Ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο,191 σελίδων συνοδεύει την ενδιαφέρουσα έκθεση με φωτογραφίες και κείμενα όλων των εποχών και τομέων της αρχαιότητας.

Πηγή: www.kn-megalexandros.gr; www.rlmb.Ivr.de,
LVR –Landesmuseum, Bonn- Alter in der Antike, die Blüte des Alters aber ist die
Weisheit, Katalog, 25.2.2009 – 7. 6. 2009

Κωνσταντίνος Σ. Ναλμπάντης,
Ο Κωνσταντίνος Σ. Ναλμπάντης, από τα ΚΥΡΓΙΑ Δράμας, σπούδασε στη Γερμανία, όπου και διαμένει, διαθέτει μια προσωπική χόμπι ιστοσελίδα για τον απανταχού Ελληνισμό, είναι κριτικός Χόμπι αρθρογράφος, και αρθρογραφεί για πολλά χρόνια στα Ελληνόφωνα ΜΜΕ των τριών Ηπείρων.
konstantin.nalbantis@t-online.de, www.kn-megalexandros.gr