11/2002 Πρώτη δημοσίευση - αναδημοσίευση 16.10.2012

ΠΑΙΔΕΙΑ Ο ΜΟΝΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ
0Ι ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ / Η 0Ι ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Κων/νου Σ. Ναλμπάντη, Κολωνία
konstantinnalbantis@t-online.de

0ι τρεις τρόποι διαπαιδαγώγησης

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Προλεγόμενα

« 0 άνθρωπος είναι το μοναδικό πλάσμα, που
πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί» Immanuel Kant

Στο μακροσκελές άρθρο μου θα ήθελα να κάνω με κριτική διάγνωση τους τρόπους διαπαιδαγώγησης
και την επίδραση που έχουν και μέσα στο σχολείο και πάνω στην κοινωνία μας στην μετέπειτα ζωή
μας, αλλά και να παρουσιάσω και ένα σωρό παραδείγματα εμπειριών μας.
Ασφαλώς το άρθρο αυτό θα ήθελα να το παρουσιάσω συνοπτικά και παρόλα που είναι
δυνατόν να υποδείξουμε ένα σωρό παραδείγματα
από την καθημερινή μας ζωή.
Θα αρχίσω αρχικά από το θεωρητικό μέρος
από τον 1) αυταρχικό ή αυθεντικό τρόπο διαπαιδαγώγησης, 2) τον δημοκρατικό ή
κοινωνική ολοκλήρωση και 3) τον
Laissez – Faire

Τρόπο χειρισμού. Στη συνέχεια θα μπορούσαμε
να κάνουμε μία σύγκριση των τρόπων χειρισμού
μεταξύ τους και πάνω στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους.
Θέλω να ελπίσω, πως θα μπορέσουμε να
αναφερθούμε στην ανατροφή και
διαπαιδαγώγηση των παιδιών τόσο
στο σπίτι όσο και στο σχολείο και
συγχρόνως θα ασχοληθούμε με την επίδραση
που μπορεί να έχουν οι τρόποι ανατροφής
και διαπαιδαγώγησης στη μετέπειτα ζωή του
παιδιού, που μπορεί να του συνοδεύουν σε
σε όλη του τη ζωή.

Κάτω από τον τρόπο χειρισμού διαπαιδαγώγησης πρέπει να νοείται γενικά
η ενιαία χαρακτηριστική χάραξη της πορείας
της διδασκαλίας δια μέσου ορισμένων τρόπων διαπαιδαγώγησης σε συνάρτηση με την ιδιοτυπία
του παιδαγωγού ή ορισμένου τύπου παιδαγωγού.
Πρέπει να διευκρινιστεί ότι υπάρχει στενή
σχέση ανάμεσα στο χειρισμό της μορφής διαπαιδαγώγησης από τη μια μεριά κι από
την άλλη στη σχολική διαρρύθμιση, την οργάνωση διαπαιδαγώγησης, την εκπαίδευση – μόρφωση του παιδαγωγού και τη σχολική επίβλεψη ( σχολείο ως ίδρυμα), καθώς επίσης και την ικανότητα και δυνατότητα του παιδαγωγού ν΄ αλλάξει τη μορφή χειρισμού της διδασκαλίας του, εδώ θα μπορούσαμε
να αναφέρουμε την επιμέρους διδακτική και τους μεθόδους διδασκαλίας. Αν, ακόμα, προσθέσουμε σε αυτές τις διαπιστώσεις μια ψυχολογική παρατήρηση
που λίγο πολύ βλέπει τη μορφή χειρισμού διαπαιδαγώγησης ως προέκταση του παράγοντα της ιδιοφυίας του παιδαγωγού και της ικανότητας και
του δικαιώματός του να επιλέγει μία μορφή
χειρισμού διαπαιδαγώγησης που του ταιριάζει,
έτσι μπορούμε να ορίσουμε το χειρισμό διαπαιδαγώγησης όπως παρακάτω:
Η μορφή διαπαιδαγώγησης είναι
μια σύνθεση της προσωπικότητας του παιδαγωγού
και της μόρφωσης του, της κοινωνικής
στρουκτούρας που επιδρά σ΄ αυτή και του
είδους των σχέσεων επικοινωνίας με τους
μαθητές του και συγχρόνως την σχετική μορφή χειρισμού διαπαιδαγώγησης.
Η μορφή διαπαιδαγώγησης αναφέρεται σε
ορισμένες διδακτικές τεχνικές, που σκοπό
έχουν να βοηθήσουν τον παιδαγωγό στην
εργασία του. Εξαρτάται, όμως, η εφαρμογή
της κάθε τεχνικής της διαπαιδαγώγησης
από τον χειρισμό της διαπαιδαγώγησης.
0ι σχέσεις χειρισμού περιγράφει, λοιπόν,
εκτενέστερα τις σχέσεις μεταξύ παιδαγωγών
και μαθητών, ενώ η μορφή διαπαιδαγώγησης
πρέπει να φαίνεται ως συστατικό του
χειρισμού διαπαιδαγώγησης.

0Ι ΤΡΕΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΧΕΙΡΙΣΜΟΥ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ

Ξεχωρίζει κανείς τρεις μορφές χειρισμού διαπαιδαγώγησης που υποδείχτηκαν από τους
Lewin, Lippit και White (1939).
Τον αυταρχικό ή αυθεντικό τρόπο χειρισμού,
το δημοκρατικό ( ή κοινωνική ολοκλήρωση)
και το « Laissez - Faire « τρόπο χειρισμού.
Αυτούς τους τρεις τύπους της διαπαιδαγώγησης μπορούμε να τις συναντήσουμε και στο σχολείο
και στην καθημερινή μας ζωή στις ενδιάμεσες ανθρώπινες σχέσεις μας.
0ι παραπάνω τρεις συγγραφείς εξερεύνησαν
σε αναλύσεις πειραμάτων τους αναφερόμενους
τρόπους συμπεριφοράς και τα αποτελέσματά τους επαληθεύτηκαν από τον Rheinhard και την Annemarie Tausch , που στην εξερεύνησή τους
στους τύπους σχεδιαγραμμάτων για την ταξινόμηση
της συμπεριφοράς δασκάλου-παιδαγωγού κατέληξαν
στα ίδια αποτελέσματα.
Πιο κάτω και στη συνέχεια του
άρθρου μας θα προσπαθήσουμε ν΄ αναλύσουμε
τη μια μετά την άλλη μορφή χειρισμού
διαπαιδαγώγησης και εκτός από την άλλη
βιβλιογραφία θα στηριχθούμε κυρίως στο
βιβλίο του Rheinhard και της Annemarie
Tausch.

1. 0 αυταρχικός ή αυθεντικός τρόπος
χειρισμού διαπαιδαγώγησης

0 αυταρχικός τρόπος χειρισμού διαπαιδαγώγησης
μπορεί να χαρακτηριστεί εκτός άλλων και ως
εξής:
Η αρμοδιότητα για την απόφαση βρίσκεται κυρίως
στον παιδαγωγό. Τα θέματα δίνονται στους
μαθητές
με επιβολή. 0 παιδαγωγός δεν εντάσσεται στην
τάξη.

Ετούτη την αυταρχική συμπεριφορά την
συναντά κανείς καθημερινά στα κίνητρα των συζητήσεων των μονολόγων μεταξύ μας, στη
τηλεόραση και στις δημόσιες υπηρεσίες, που
συχνά υπερτερεί ο
εγωισμός και η επιθυμία και η υπερφίαλη – δοκησισοφία του εγώ και η προσπάθεια επιβολής
του ενός επί του άλλου, παρά οι λογικές έννοιες,
η ανάγκη της κριτικής ανάλυσης των προβλημάτων
και καταστάσεων, ώστε σε κοινή προσπάθεια και αλληλεγγύη να οδηγηθούμε στην λήψη πρακτικών
μέτρων και για χάρη μίας δημοκρατικής,
κοινωνικής και αλληλέγγυας κοινωνίας.

0 έπαινος και η κριτική
μέσα στην τάξη εκφράζονται από τον παιδαγωγό
αυθαίρετα και προκαλείται έτσι αγένεια,
ασέβεια, έλλειψη κατανόησης και απαισιοδοξία, ακριβώς εξαιτίας της αυταρχικής συμπεριφοράς
του παιδαγωγού. Άλλα χαρακτηριστικά της
συμπεριφοράς αυταρχικής μορφής είναι:
Μελλοντικές πράξεις και βήματα παραμένουν
στους μαθητές κατά το μεγαλύτερο μέρος
άγνωστα.
Η μέθοδος διαπαιδαγώγησης συναντιέται
στον δάσκαλο-κεντρικό τρόπο διδασκαλίας με υπερβολικούς μονόλογους, που συνήθως προωθεί
την παθητικότητα των μαθητών.
Στους μονολόγους διασπείρονται συνήθως ένα σωρό προκαταλήψεις και ανυπέρβλητη πικρία από την δοκησισοφία του παιδαγωγού.
0 παιδαγωγός αναλαμβάνει την ευθύνη για την
εργασία του μαθητή και σε υποδείξεις ο
παιδαγωγός έχει πάντα τόνο διαταγής ( στο
60% της εργασίας του).
Διακοπτόμενη διαταγή. Καταστροφική κριτική
και καθόλου εποικοδομητική κριτική. Συνέπεια
αυτής
της στάσης του δασκάλου είναι η επόμενη
αντίδραση των μαθητών:
Συμπεριφορά πολλαπλά περιορισμένη και
αποβλέπουσα στο εγώ. Ετούτη την συμπεριφορά
την συναντάμε σε όλα τα στάδια της ενδιάμεσης ανθρώπινης συνδιαλλαγής με τους αγαπητούς
συμπολίτες της χώρας μας και ίσως μας δοθεί
η ευκαιρία σε έναν συλλογικό κατάλογο να επισημάνουμε την ελλιπή εκπαιδευτική μας
πολιτική, που ασφαλώς πρέπει να είναι ο
μόνος δρόμος για την Ευρώπη.

Αυτή η περιορισμένη αυθορμητικότητα και ενεργητικότητα στη σχολική ζωή έχει
αντίκτυπο αργότερα και στις δημόσιες
υπηρεσίες και στις υπηρεσίες εξυπηρέτησης,
όπου παρατηρούμε την αρνητική συνδιαλλαγή
και παθητικότητα των υπαλλήλων.
Ετούτη η περιορισμένη κοινωνική ενεργητικότητα
και ελευθερία κίνησης εξαιτίας της εξάρτησης
του μαθητή από τον παιδαγωγό έχει αντίκτυπο αργότερα μέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία
με τις αντίστοιχες πράξεις μας. Και όταν ο
γονιός επιστρέφει κουρασμένος και δυσαρεστημένος
από την εργασία του τα βάζει με τη γυναίκα του, αυτή πάλι με τα παιδιά της και αυτά τελικά με τα μικρότερα αδελφάκια τους και τους αδυνάτους της κοινωνίας, ιδιαίτερα σε βάρος των ζώων και των πουλιών.

Έτσι λοιπόν με την αυταρχική συμπεριφορά κυριαρχεί επικράτηση μεγαλύτερης διχόνοιας και επιθετικότητας ανάμεσα στους μαθητές. Προσπάθεια επιβολής του ενός πάνω στον άλλο, όπως συνήθως συμβαίνει αργότερα στην καθημερινή μας ζωή.
Σχηματισμός από τους μαθητές ομάδας ανταρσίας εναντίον του παιδαγωγού.
Έκφραση ευχής για τερματισμό των συνελεύσεων και γενικά των εργασιών.
Μια εγκατάλειψη της αίθουσας από τον παιδαγωγό, ακολουθεί μείωση της ενεργητικής προσπάθειας
για τη συνέχιση της εργασίας. Επικρατεί μία
ισχυρή εξάρτηση ή κοινωνική αναγνώριση από
τον παιδαγωγό.
Μακροχρόνια ενίσχυση της ανυποταξίας και
μειωμένη αυτενέργεια.
Στην διανομή έτοιμων υλικών, ατομική ροπή
για κατοχή.
Εγωιστικά βαμμένη γλωσσική συμπεριφορά στα
82% των εκφράσεων που χρησιμοποιήθηκαν.

Σε καταστάσεις ανάγκης συναντούν μαθητές των αυταρχικών παιδαγωγών σε ποσοστό 95% ένα
αίσθημα πικρίας κι ένα αίσθημα κακής
μεταχείρισης.
Το 82% των μαθητών βρίσκει το γλωσσικό
φέρσιμο του παιδαγωγού εγωιστικό και
προσβλητικό και αποθαρρύνονται να
ξανακάνουν μία ορισμένη εργασία.
Μεγαλύτερη συχνότητα των προσωπικών
αντωνυμιών στον ενικό: εγώ, δικό μου,
εμένα, μ΄ εμένα, από μένα απ΄ ό,τι
στον πληθυντικό: εμείς, σε μας, από
εμάς, δικά μας κλπ.

Με τον αυταρχικό τρόπο χειρισμού
διαπαιδαγώγησης του παιδαγωγού εμποδίζονται
οι μαθητές σε μια ελεύθερη ανάπτυξη των
λανθανουσών ( κρυφών) τους ικανοτήτων και αναπτύσσονται τάσεις υποτέλειας. Δεν
πληροφορούνται από τον παιδαγωγό την
ανάγκη και την αποτελεσματικότητα της
συλλογικής αντιμετώπισης των προβλημάτων,
παρά αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους,
έτσι που χωρίς να λαμ βάνουν υπόψη τους
συναδέλφους ( συνανθρώπους) συγκεντρώνονται
γύρω από έναν αρχηγό, που θα πάρει αυτός
μετά τις αποφάσεις και τις ευθύνες τους.

0ι μαθητές γίνονται ή αφέντες ή δούλοι
και όχι ισότιμα μέλη μιας κοινωνίας, που
τόσο έχουμε σήμερα ανάγκη.

Τα τυπικά χαρακτηριστικά της αυταρχικής
συμπεριφοράς είναι: Παρεξηγήσεις, αγένεια,
καμιά κατανόηση, διαταγές, απογοήτευση,
ερεθισμός ως λανθασμένος κρινόμενος
τρόπος του παιδαγωγού, τιμωρίες και
απειλητικές τιμωρίες.

Μέσω αυτών που αναφέρθηκαν πιο πάνω
προκαλούνται στους νέους τα εξής:
Χειροτέρευση των σχέσεών τους με τους
παιδαγωγούς, ανελευθερία στη συνδιαλλαγή
και στις ενδιάμεσες ανθρώπινες σχέσεις,
αρνητική συναισθηματική πείρα, αρνητικές αντιδράσεις, εμπόδιο της ψυχικής
ωρίμανσης κτλ.

Η ανικανότητα ενός παιδιού σ΄ ένα
μάθημα ή σε περισσότερα, απειθαρχία
του ή το μειωμένο ενδιαφέρον του έχουν
πάντα ένα βαθύτερο νόημα, που πρέπει
να είναι σε θέση ο παιδαγωγός να τα
διαγνώσει και να δώσει τα κατάλληλα
ερεθίσματα, που εύκολα αυτό μπορεί να
διασαφηνιστεί από την κατάσταση της
ζωής του.

Αν ο δάσκαλος θέλει να το διευκρινίσει,
πρέπει να είναι σε θέση να διεξάγει την
ψυχολογική συζήτηση με το μαθητή του και
συνήθως με τους γονιούς.
Τούτο εξαρτάται από την ψυχολογική μόρφωση
και την προσωπικότητα του δασκάλου.

Τελειώνοντας το πρώτο μέρος
ήθελα να επισημάνω, ότι η διαπαιδαγώγηση
πρέπει να είναι αγωγή για την ελευθερία
και ασφαλώς μία διαπαιδαγώγηση για την
ελευθερία γίνεται μόνο με την ελευθερία. Επιστημονικές εργασίες προτείνουν στόχους συμμετοχής, συνδιαλλαγής και συν-απόφασης
των μαθητών στον προγραμματισμό του μαθήματος
και της αλληλέγγυας αλληλεπίδρασης.
Διότι όπως ξέρουμε δημοκρατικές κυβερνήσεις και κοινωνικές μορφές λειτουργούν μόνο τότε, σε κρίσιμες
περιόδους, όταν οι πολίτες κατά τη διάρκεια της παιδικής και νεανική τους ηλικίας έχουν αφομοιώσει ασφαλείς δημοκρατικές και κοινωνικές μορφές συμπεριφοράς.

Μία αποφασιστική αλλαγή του κοινωνικού κλίματος
στα σχολεία, που αποτελεί παράλληλα με την οικογένεια και την κοινωνία το αποφασιστικότερο περιβάλλον για τους αναπτυσσόμενους ανθρώπους
και μου φαίνεται στην παρούσα στιγμή και θα
είναι πάντα η ουσιωδέστερη απαίτηση για
καλυτέρευση του κοινωνικού κλίματος και της κοινωνικής συμπεριφοράς στο λαό και ως
μία από τις καλλίτερες εγγυήσεις, για
γεγονότα που συνδέονται με την
αυταρχικότητα, τη δικτατορία και
τον φασισμό του παρελθόντος, ώστε
να μην επαναληφθούν ποτέ πια.



Βλέπε και:
Κων/νου Σ. Ναλμπάντη: ΤΡΟΠΟΙ
ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ στο περιοδικό
ΓΡΑΜΜΑ, Φρανκφούρτη, Ιούνιος – Ιούλιος 1997.
Κων/νου Σ. Ναλμπάντη: ΤΡΟΠΟΙ
ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ στο περιοδικό:
Οικογένεια και Σχολείο,
Νο. 70 και Νο.71 Λευκωσία/
Κύπρου 1984.
Κων/νου Σ. Ναλμπάντη: Για μια νέα πολιτική επιμόρφωσης – μετεκπαίδευσης των εκπαιδευτικών,
στο περιοδικό: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, Θεσσαλονίκη 1984
Κων/νου Σ. Ναλμπάντη: Ψυχολογική ανάλυση της παιδαγωγικής διαδικασίας μάθησης, στο
περιοδικό: ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ, τεύχος 7-8 Ιούλιος-Δεκ., Ηράκλειο Κρήτης 1985 και
Τεύχος 11 ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΖΩΗ, Αθήνα 1985
Κων/νου Σ. Ναλμπάντη: Πορεία και εξέλιξη
των αναλυτικών προγραμμάτων στο περιοδικό:
ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ, Νο. 24, χειμώνας, Αθήνα 1983

Θα συνεχιστεί προσεχώς….
Ευπρόσδεκτος σε κάθε Αντίλογο
konstantinnalbantis@t-online.de

ΠΗΓΗ: www.kn-megalexandros.gr